W dniach od 16 do 18 września 2016 r. w Augustowie Stowarzyszenie Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej w ramach projektu zapoczątkowanego w Wilnie w czasie obchodów 72 rocznicy Operacji „Ostra Brama” (15-18 lipca 2016 r.), gościło 30 – osobową grupę młodzieży z Litwy, której towarzyszyła młodzież z Klubów Historycznych z Sejn i Augustowa oraz z II LO im. Polonii i Polaków na Świecie w Augustowie. Naszymi gośćmi była młodzież z Wileńskiej Szkoły Technologii, Biznesu i Rolnictwa w Wojdatach, z gimnazjów z Wilna, Pogirów, Bujwidzów i Rukojniów.
Partnerem projektu był Związek Polaków na Litwie.
Kompleks hotelowy, w którym zamieszkali uczestnicy projektu, położony jest w uroczym miejscu Puszczy Augustowskiej, nad Jeziorem Białym. Ośrodek został zaprojektowany w 1934 roku i odpoczywał tu m.in. Edward Rydz-Smigły, więc „duch historii” towarzyszył grupie od momentu przybycia. Pierwszego dnia nasi goście pojechali nad jezioro Wigry oraz zwiedzili Pokamedulski Klasztor w Wigrach, gdzie młodzież weszła na Wieżę Zegarową z pięknym widokiem na cały półwysep wigierski, odwiedziła Muzeum św. Jana Pawła II, krypty w kościele oraz usłyszała historię miejsca, którego początki sięgają 1668 roku. Dzień zakończył się wspólnym, z młodzieżą z Augustowa i Sejn, ogniskiem.
Następnego dnia podczas rejsu statkiem po augustowskich jeziorach poznawano uroki Augustowa, jego historię oraz losy żołnierzy Obwodu Augustów Armii Krajowej płynąc do Studzieniczej. Głównym punktem dnia był udział w augustowskiej grze miejskiej pt. „Najlepsza kawa – tylko u Turka”. Celem gry było przybliżenie jej uczestnikom informacji dotyczących „ Domu Turka”, ważnego historycznie miejsca w Augustowie oraz innych miejsc związanych z lokalną historią. Dom Turka to nie tylko miejsce represji komunistycznych, ale także miejsce przedwojennej kawiarni oraz zakładu fotograficznego Judela Rotsztejna. Podczas wojny Dom Turka zmieniał swoich lokatorów od Bośniaka – właściciela kawiarni i fotografa po Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. W zabawie wzięły udział drużyny mieszane, augustowsko-wileńskie, z których dwie zajęły 2 i 3 miejsce. Popołudniu z racji przypadającego Dnia Sybiraka, goście wzięli udział w uroczystej Mszy św. i wspólnie z przedstawicielami władz samorządowych zapalili znicze w miejscach pamięci. Następnie na zaproszenie Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie i Augustowskich Placówek Kultury wzięli udział w koncercie znakomitego barda, Grzegorza Kucharzewskiego. Po kolacji młodzież z Litwy spotkała się z członkami klubów historycznych, która podzieliła się wiedzą na temat swojej działalności, a po spotkaniu miały miejsce integrujące warsztaty teatralne.
Ostatni dzień upłynął pod znakiem rajdu historycznego , który poprowadzili historycy Państwo Danuta i Zbigniew Kaszlejowie. Najpierw zapytano młodych uczestników rajdu, czy cenią wolność, czy jest ona dla nich wartością? Czy potrafią zrozumieć, „wczuć się” w sposób myślenia powstańców styczniowych, żołnierzy AK oraz Żołnierzy Wyklętych, którzy walczyli – a gdy nie było innego wyjścia – umierali za wolność swoją i Ojczyzny. W czasie rajdu odwiedzono miejsca dokumentujące tradycję powstańczą, partyzancką, by złożyć hołd ludziom, którym zawdzięczamy naszą wolność i wolną Polskę. Historycy mówili o ludziach, którymi kierował „właściwy Polakom, rozbudowany gen wolności”, nazwany tak przez wybitnego historyka prof. Janusaz Tazbir. Pierwszym punktem programu był wyjazd do rezerwatu Kozi Rynek, gdzie młodzież usłyszała historię mogiły powstańców styczniowych poległych 29 czerwca 1863 r. w bitwie na Kozim Rynku z wojskami rosyjskimi oraz uczciła ich pamięć, zapalając znicze. Następnie pod głazem upamiętniającym poległych w dniu 4 sierpnia 1943 r żołnierzy AK, usłyszała historię Uderzeniowych Batalionów Kadrowych AK, które prowadziły też działalność na terenie dzisiejszej Litwy. Następnie przejechano do Krasnegoboru, gdzie znajduje się najstarsza budowa sakralna na terenie Augustowszczyzny oraz cmentarz z pomnikiem – mogiłą Powstańców Styczniowych i pomnikiem poświęconym ofiarom Obławy Augustowskiej. Poklasztorny kosciół p.w. Najświętszej Maryi Panny to najstarsza murowana budowla Suwalszczyzny. Wziesiona została na przełomie XVI i XVII w. z fundacji Chreptowiczów jako cerkiew zakonu bazylianów. Znane Sanktuarium Maryjne, w kościele znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Krasnoborskiej.
Ostatnim odwiedzanym miejscem była miejscowość Sztabin, gdzie zwiedzono piwnicę w Izbie Pamięci Regionalnej im. Romana Gębicza, w której w lipcu 1945 r. sowiecki kontrwywiad wojskowy „Smiersz” przetrzymywał zatrzymanych w Obławie Augustowskiej. Obecnie prezentowana jest tu wystawa IPN dotyczącą Obławy, poszerzona o listę ofiar tej sowieckiej zbrodni na Polakach pochodzących z Gminy Sztabin. Potem grupa udała się pod zabudowania gospodarstwa Szyców w Sztabinie. W lipcu 1945 r. było to miejsce brutalnych przesłuchań zatrzymanych w Obławie Augustowskiej, gdzie trafiały osoby wyselekcjonowane wcześniej przez funkcjonariuszy „Smiersza”, jako zaangażowane w niepodległościową działalność. Stąd zatrzymani wywożeni byli ciężarówkami w ten rejon Puszczy Augustowskiej, gdzie zostali zamordowani. Tam młodzież spotkała się z „ żywym świadkiem historii ”, panem Tadeuszem Skokowskim, mieszkańcem wsi Krasne, który opowiadał o wyjątkowym przypadku wykupienia jego ojca i dwóch innych mężczyzn aresztowanych w Obławie Augustowskiej.
Udział w obchodach 72 rocznicy Operacji „Ostra Brama” w Wilnie w lipcu oraz rajd historyczny zorganizowane przez Stowarzyszenie dla polskie młodzieży z Litwy będą elementem tworzenia sieci klubów i kółek historycznych, skupionych wokół idei promowania wiedzy o Armii Krajowej i najnowszej historii Polski. Tworzenie klubów w środowiskach polskich na Litwie pozwoli na poszerzenie wiedzy o najnowszych aspektach historii Polski wśród młodzieży. Dodatkowo ważnym elementem była integracja młodzieży polskiej ze swoimi rówieśnikami z Wileńszczyzny. Poprzez wspólne działania, udział w grze miejskiej nawiązała się więź między młodzieżą, co w przyszłości może zaowocować nawiązanie znajomości oraz wzajemnych wizyt i wymianą doświadczeń. Poprzez udział w uroczystościach związanych rocznicy Operacji „Ostra Brama” w Wilnie młodzież poznała szerzej historię Powstania Wileńskiego. Ponadto projekt pokazał środowisku polskiemu na Litwie, że wydarzenie, będące ważną składową ich tożsamości narodowej, jest pamiętane i ważne również dla Polaków.
Składamy serdeczne podziękowania nauczycielkom z Wileńskiej Szkoły Technologii, Biznesu i Rolnictwa w Białej Wace, pani Honoracie Gavrilovskienėi oraz pani Annie Achmatowicz, które pomogły w rekrutacji młodzieży do projektu oraz pomagały przy organizacji. Dziękujemy dyrektorom wszystkich szkół, których młodzież wzięła udział w naszym projekcie.
Dziękujemy również Państwu Danucie i Zbigniewowi Kaszlejom za przygotowanie i poprowadzenie Rajdu oraz opiekę merytoryczną nad całością projektem, pani Barbarze Koronkiewicz, dyrektor II LO im. Polonii i Polaków na Świecie w Augustowie za oddelegowanie młodzieży do projektu, pani Beacie Kuczyńskiej oraz członkom Klubu Historycznego im. Armii Krajowej im. Armii Krajowej w Sejnach i Augustowie za pomoc przy organizacji i udział w projekcie.
Projekt „Ostra Brama – wczujmy się w bohaterów” Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej był realizowany w ramach zadania publicznego „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2016 r.” współfinansowanego w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą z programu pn.: „Bliżej Polski. Regranting” realizowanego przez Fundację Wolność i Demokracja.
