Rys biograficzny Jana Piwnika (ps. „Donat”, „Ponury”) legendarnego dowódcy partyzanckiego Armii Krajowej w Górach Świętokrzyskich.
Jan Piwnik urodził się 31 VIII 1912 roku we wsi Janowice koło Ostrowca Świętokrzyskiego. W 1923 roku ukończył szkołę powszechną w swojej rodzinnej miejscowości. Rok później rozpoczął naukę w gimnazjum J. Chreptowicza w Ostrowcu Świętokrzyskim, maturę zdał w 1932 roku. W 1933 roku został powołany do odbycia służby wojskowej w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Zdobył stopień plutonowego i rozpoczął praktykę w 10 pułku artylerii ciężkiej w Przemyślu. Awansował następnie na podchorążego, natomiast latem 1934 roku został mianowany podporucznikiem.
Po zakończeniu służby wojskowej rozpoczął pracę w Policji Państwowej. W 1935 roku Jan Piwnik skierowany został do ochrony osobistej premiera RP Walerego Sławka. Rok później wrócił do czynnej służby w Policji Państwowej. Skierowano go do Kowla gdzie objął posterunek w miejscowości Kisielin na Wołyniu. Po rocznej służbie Komenda Wojewódzka w Łucku przeniosła go do Szkoły Oficerów Policji w Mostach. Szkołę tą ukończył w 1938 roku i w stopniu aspiranta został dowódcą kompanii rezerwy policyjnej w Golędzinowie. W czasie wojny obronnej 1939 roku przerzucono go na Śląsk z Prus Wschodnich, gdzie zwalczał niemieckich dywersantów. Dowodził kompanią w składzie zmotoryzowanego batalionu policji w obronie rzeki Pilicy i na jego czele 23 IX 1939 roku przekroczył granicę polsko – węgierską. Został internowany przez władze węgierskie, przebywał w obozie Jolsva w północnych Węgrzech. Uciekł stamtąd 23 III 1940 roku i przez Jugosławię i Włochy dotarł do Francji, gdzie wstąpił do 4 Pułku Artylerii Ciężkiej. Został dowódcą baterii, jednak klęska Francji w czerwcu 1940 roku, zmusiła go do ewakuacji na wyspy brytyjskie. Odpłynął ostatnim statkiem odbijającym od francuskich brzegów.
W Wielkiej Brytanii został wcielony do dywizjonu artylerii w 4 Brygadzie Kadrowej Strzelców. Następnie przeniesiony został do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. W styczniu 1941 roku wziął udział w kursie walki konspiracyjnej w Briggens pod Londynem i kursie spadochronowym w Ringway koło Manchesteru. Został tez instruktorem w ośrodku szkolenia spadochronowego zwanego ,,małpim gajem” w Largo Hause. Po ukończeniu kolejnych 5 kursów: aprowizacyjnego, badań psychotechnicznych, spadochronowego, walki konspiracyjnej i odprawowego zyskał status kandydata na cichociemnego. W dniu 10 X 1941 roku złożył przysięgę obowiązującą w ZWZ –AK i w stopniu porucznika nocą z 7 na 8 XI 1941 roku został zrzucony do Polski, w ramach operacji ,,Ruction”. Wraz z nim lecieli kpt. Niemir Bidziński i ppor. Napoleon Segera. Zrzut nastąpił pod miejscowością Łyszkowice 20 km od Skierniewic.
Został przetransportowany do Warszawy, otrzymał pseudonim ,,Donat” następnie zmieniony na ,,Ponury”. Od grudnia 1941 roku do 8 IV 1942roku pełnił funkcję dowódcy specjalnej komórki AK ,,Syrena” ds. zrzutów lotniczych. W dniu 10 IV 1942 roku na własną prośbę został przeniesiony do dywersji AK tzw. ,,Wachlarz”. Jan Piwnik miał się zajmować organizowaniem dywersji na froncie wschodnim, objął on odcinek II kowelsko – równiański. W lipcu 1942 roku został wraz ze swoim podkomendnym por. Janem Rogowskim ps. ,,Czarka” przypadkowo aresztowany i osadzony w obozie w Zwihalu. Udało im się jednak uciec i dotrzeć do Warszawy. Został wytypowany jako dowódca grupy której zadaniem było uwolnienie członków ,,Wachlarza” z więzienia w Pińsku na Białorusi. Akcja ta miała miejsce 18 I 1943 roku i zakończyła się pełnym sukcesem. W dniu 3 II 1943 roku Jan Piwnik ,,Ponury” został osobiście odznaczony przez gen. Stefana ,,Grota” Roweckiego Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari. W marcu 1943 roku uzyskał zgodę na sformowanie oddziału partyzanckiego w Górach Świętokrzyskich. Jego współpracownikami zostali min. Eugeniusz Giedymin Kaszyński ps. ,,Nurt” i ppor. Waldemar Szwiec ps. ,,Robot” , ,,Cichociemni’’ których znał jeszcze z okresu szkolenia w Anglii. Baza wypadowa została założona w Kamieniu Michniowskim w rejonie nadleśnictwa Suchedniów w pobliżu wsi Michniów.
W maju 1943 roku formalnie przejął funkcję dowódcy zgrupowań partyzanckich AK ,,Ponury”. Natomiast 4 VI 1943 roku por. Jan Piwnik został mianowany komendantem ,,Kedywu” Okręgu Kieleckiego AK. Swoje oddziały przeniósł na Wykus w pobliżu Wąchocka, spowodowane to było powiększeniem szeregów 200 ludzi. Oddziały zostały podzielone na 3 zgrupowania. Zgrupowaniem pierwszym dowodził por. Eugeniusz Kaszyński ps. ,,Nurt”, drugim ppor. Waldemar Szwiec ps. ,,Robot”, natomiast trzecim ppor. Stanisław Pałac ,,Mariański”. Z polecenia Jana Piwnika w tajnej fabryce w Suchedniowe podjęto produkcję pistoletów maszynowych Sten. Jedną z pierwszych akcji było zatrzymanie w nocy z 2 na 3 VII 1943 roku pociągu pospiesznego z niemieckimi żołnierzami w rejonie stacji Łączna. Zdobyto kilkadziesiąt sztuk broni i zabito 8 żołnierzy a 30 raniono. W dniu 11 VII 1943 roku Jan Piwnik ,,Ponury” zarządził święto pułkowe połączone z uroczystym zaprzysiężeniem żołnierzy swojego zgrupowania. W odwecie za spalenie Michniowa odziały ,,Ponurego’’ w nocy z 12 na 13 VII 1943 roku zaatakowały pociąg osobowy relacji Warszawa – Kraków likwidując około 30 Niemców. Dnia 1 IX 1943 roku oddział ze zgrupowania AK ,,Ponury” pod dowództwem popor. Waldemara Szwieca ,,Robota” dokonał najazdu na Końskie. Przez dwie godziny oddziały partyzanckie szachowały Niemców w koszarach. Żołnierzom ,,Robota” udało się zlikwidować 9 konfidentów oraz zdobyć magazyny wojskowe. Zginęło także 6 żandarmów i kilkunastu żołnierzy z oddziałów lotniczych. Porucznik Piwnik zorganizował także specjalne grupy do zwalczania pospolitych bandytów i niemieckich konfidentów. Od pory w której wykonywano wyroki przyjęto nazwę ,,noce główek”.
W dniu 16 IX 1943 roku skutecznie walczył z obławą niemiecką pod Barwinkiem, straty niemieckie wyniosły około 200 zabitych i rannych. Po stronie polskiej nie poległ żaden partyzant. Następna obława miała miejsce 28 X 1943 roku ,,Ponury” stracił w niej 11 poległych, zginęło także 27 z 35 żołnierzy stanowiących ochronę radiostacji Okręgu AK. Straty niemieckie wyniosły 20 zabitych i 35 rannych. W sumie w okresie czerwiec – październik 1943 jego zgrupowanie stoczyło 68 bitew i potyczek z Niemcami, patrole likwidacyjne zlikwidowały 146 konfidentów i 19 pospolitych bandytów. W listopadzie 1943 roku wziął ślub z Emilią Malessą Izdebską ps. ,,Marcysia” szefową Wydziału Łączności Zagranicznej Oddziału V –K Komendy Głównej Armii Krajowej. W dniu 2 I 1944 roku Komenda Główna AK zdjęła go dyscyplinarnie ze stanowiska dowódcy zgrupowań partyzanckich AK. Było to wynikiem kłamliwych donosów złożonych przez nieprzychylnych mu oficerów Komendy Okręgu Kieleckiego AK, oraz agenturalnej działalności jego podkomendnego ppor. Jerzego Wojnowskiego ,,Motora’’ będącego na usługach Gestapo. Został skierowany na Nowogródczyznę, od kwietnia 1944 roku pełnił funkcję dowódcy ośrodka dywersyjnego w Szczuczynie. Pierwsza akcja na terenie Szczuczyna miała miejsce w nocy z 28 na 29 IV 1944 roku. Zakończyła się ona klęską i śmiercią 22 partyzantów i 19 jeńców zakatowanych w więzieniu w Mińsku.
W dniu 1 V 1944 roku jego oddział został podniesiony do rangi batalionu i działał w ramach 77 pp. AK. W czerwcu 1944 roku batalion pod dowództwem ,,Ponurego’’ rozrósł się do 600 ludzi. Dnia 8 VI 1944 roku odział ,,Ponuergo’’ dokonał ataku na ,,stutzpunkt’’ w miejscowości Jachnowicze. Akcja zakończyła się sukcesem po stronie polskiej zginął 1 partyzant, a po niemieckiej straty wyniosły 5 poległych, 11 rannych i 32 jeńców. Porucznik Jan Piwnik ,,Ponury’’ zginął 16 VI 1944 roku dowodząc zwycięskim atakiem na ,,stutzpunkt” w miejscowości Jewłasze. Pośmiertnie został awansowany do stopnia majora, został także odznaczony krzyżem Virtuti Militari IV i V klasy. Jego doczesne szczątki złożono na pobliskim cmentarzu w Wawirówce. Dopiero w 1987 roku władze PRL zgodziły się na pochowanie majora ,,Ponurego” na terenie klasztoru OO. Cystersów w Wąchocku. Główne uroczystości odbyły się w Wąchocku w czerwcu 1988 roku, trwały one trzy dni. Major ,,Ponury” spoczął w murach klasztoru OO. Cystersów w Wąchocku. W dniu 31 X 2012 roku minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak awansował pośmiertnie Jana Piwnika ,,Ponurego’’ do stopnia pułkownika.
dr Szymon Szarek
źródło: C. Chlebowski, „Ponury” major Jan Piwnik 1912 – 1944, Warszawa 2006