75 lat temu 7 lipca 1944 r. oddziały Armii Krajowej rozpoczęły w ramach Akcji „Burza” działania o kryptonimie Operacja „Ostra Brama”, mające na celu wyzwolenie Wilna i okolic z rąk niemieckich przed wkroczeniem do miasta nadciągających oddziałów Armii Czerwonej. Dla wielu oddziałów Okręgu Nowogródzkiego AK wiązało się to z przebijaniem poprzez wycofujące się pod naporem Sowietów oddziały niemieckie. Udało się to nielicznym, stąd bój o Wilno skupił się głównie na wysiłku żołnierzy AK Okręgu Wileńskiego. W dniach 5-8 lipca br. przybyliśmy wraz z dawnymi żołnierzami kresowych oddziałów AK, zamieszkałymi obecnie w Polsce i na Białorusi oraz na Litwie, a także z członkami rodzin już zmarłych kombatantów, działaczami organizacji kombatanckich i polskich na Kresach oraz co bardzo ważne – z liczną młodzieżą polską, by upamiętnić „cichych bohaterów” tamtych wydarzeń. Powstanie Wileńskie bowiem nadal jest zbyt mało pamiętane i powszechnie znane w świadomości społeczeństwa polskiego. Pamięć o nim powinna naszym zdaniem być pielęgnowana także w środowiskach polskich na dawnych Kresach Wschodnich II RP, stąd wysiłek naszego Stowarzyszenia i ostatecznie zorganizowanie ku radości naszych kombatantów bardzo licznego udziału zaproszonych przez nas gości na ww. obchody. Dzięki wsparciu Senatu RP, Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych – głównego organizatora tegorocznych obchodów 75 rocznicy Operacji „Ostra Brama” – oraz Fundacji PZU, Fundacji Energa oraz Fundacji PKO BP dane nam było zaprosić do Wilna :
– kombatantów AK – Łagierników – członków naszego Stowarzyszenia z Polski, Białorusi i Litwy oraz członków ich rodzin, w tym ostatnich żyjących uczestników Operacji „Ostra Brama”
– kombatantów i członków Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, jego kresowych Okręgów – Wileńsko-Nowogródzkiego i Wołyńskiego
– polskich Sybiraków ze Związku Sybiraków na Białorusi
– działaczy Związku Polaków na Białorusi z Panią Prezes Andżeliką Borys na czele
– polską młodzież z Polski, Litwy i Białorusi.
Operacja „Ostra Brama” … to historia zrywu porównywalnego do Warszawy i podobnie jak w Warszawie bardzo źle zakończonego. To historia o oszustwie i zdradzonym zaufaniu, która zamiast do wolności prowadziła przez tysiące kilometrów wprost do łagrów i do kopalń, do uranu, węgla, złota i do koszmarnego głodu. To historia przemilczana i – tak jak w Warszawie – wypaczona: niby bili się Polacy o to swoje Wilno jednak trochę nie do końca prawidłowo: w Teheranie jasno powiedziano, kto i gdzie postawi słupki na granicach i rozciągnie drut kolczasty. Później zakazano nawet mówić na ten temat. Zakazano nie w Warszawie i nie w Moskwie, a w Londynie, cenzurując prewencyjnie wszystko co się mogło wiązać z Wilnem i tą nieszczęśliwą zbieraniną partyzantów z wyciętego lasu. Tak odczytywano tam Armię Krajową.
Dziś na szczęście wolno mówić o tych wydarzeniach. I mówimy o nich jako Stowarzyszenie Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej głośno już od wielu lat. Nie inaczej było na początku lipca tego roku. W dniach 05. – 08.07.2019 r., we współpracy z Fundacją Pomocy i Więzi Polskiej „Kresy RP”, Fundacją Pamięci Historii i Kultury Polskiej na Białorusi oraz Stowarzyszeniem „Brygada Inki”, złożyliśmy hołd wszystkim poległym w Powstaniu Wileńskim żołnierzom AK, odwiedzając Cmentarz na Rossie na uroczystościach centralnych w dniu 07.07.2019 r., a także składając wiązanki kwiatów na ich grobach w podwileńskich miejscowościach. Pragniemy bowiem nieprzerwanie przywrócić do pamięci zbiorowej wiedzę o bezprzykładnej odwadze i poświęceniu tych chłopaków i dziewczyn, którzy latem 1944 r chwycili za broń i mimo skrajnie niesprzyjających okoliczności podjęli nierówną walkę z wrogiem. Tym bardziej cieszy nas fakt, iż tegoroczne obchody zostały objęte patronatem i organizacją przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, pana Ministra Jana Józefa Kasprzyka oraz Ambasady RP w Wilnie zaś w głównych uroczystościach wzięły udział najważniejsze osoby w Rzeczypospolitej z Marszałkiem Sejmu – panem Markiem Kuchcińskim na czele.
Jeszcze przed rozpoczęciem uroczystości, w drodze do Wilna, 5 lipca 2019 r. delegacja naszego Stowarzyszenia i środowisk Światowego Związku Żołnierzy AK, jadąca z Polski, zatrzymała się w Gibach, aby złożyć kwiaty i uczcić minutą ciszy ofiary Obławy Augustowskiej – „małego Katynia” ziemi suwalskiej z lipca 1945 r, mającego na celu całkowite rozbicie polskiego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego. W ciągu dwóch tygodni między 10 a 25 lipca 1945 r. oddziały należące do 3 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej, wspomagane przez jednostki NKWD aresztowały tu blisko 7 tysięcy osób – prawie 600 z nich nigdy nie powróciło do swoich domów.
Następnie nasze delegacje z Polski i Białorusi przybyły do Wilna, by uczestniczyć w oficjalnych obchodach 75 rocznicy Operacji „Ostra Brama”. Główne uroczystości rocznicowe rozpoczęły się 6 lipca 2019 r. w Skorbucianach – niewielkiej podwileńskiej miejscowości mającej dla żołnierzy 7 Brygady Armii Krajowej znaczenie szczególne. To właśnie stąd po złożeniu żołnierskiej przysięgi wyruszali do akcji zbrojnych. Po Mszy Świętej inaugurującej obchody i przemówieniu Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, a także innych przemówieniach okolicznościowych przedstawiciele naszej organizacji z prezesem Arturem Kondratem oraz uczestniczkami wydarzeń wileńskich z 1944 r – panią ppłk Stanisławą Kociełowicz oraz płk Weroniką Sebastianowicz – złożyli wieńce na grobach poległych żołnierzy. W tych szczególnych okolicznościach medalami Pro Patria na wniosek naszego Stowarzyszenia zostali uhonorowani z rąk Ministra Jana Józefa Kasprzyka wieloletni, bliscy współpracownicy naszej organizacji z Wileńszczyzny : pani Honorata Gawryłowska – pedagog szkół polskich, działaczka Związku Polaków na Litwie oraz pan Władysław Wojnicz – pracownik Domu Kultury Polskiej w Wilnie a także prezes Związku Polaków na Litwie Oddział Wilno pan Marek Kubiak oraz zastępca dyrektora Domu Kultury Polskiej w Wilnie, pani Krystyna Zimińska.
Po zakończeniu uroczystości w Skorbucianach odwiedziliśmy miejscowość Bogusze, gdzie po zdobyciu Wilna przez polskich żołnierzy miały odbyć się rozmowy ze sztabem sowieckim w celu ustalenia dalszych planów walki z Niemcami. Rozmowy te nie doszły nigdy do skutku (mimo, iż walki na terenie Wilna ostatecznie prowadzone były z Niemcami ramię w ramię przez żołnierzy AK wraz z Armią Czerwoną), zaś oficerów sztabu wileńskiej AK – ponad 20 osób – aresztowało i deportowało w głąb ZSRR NKWD. Wywieszoną przez partyzantów na Wzgórzu Zamkowym w Wilnie polską flagę sowieci zerwali, zastępując ją własną – czerwoną.
Uroczystości tego dnia zakończyły się późnym popołudniem w Kalwarii Wileńskiej, gdzie między stacjami Drogi Krzyżowej usytuowany jest pomnik przypominający o czynie zbrojnym Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, będący również miejscem spoczynku 32 żołnierzy polskich. W obecności przybyłego na uroczystości Marszałka Sejmu RP – pana Marka Kuchcińskiego, a także posła na Sejm Republiki Litewskiej – pana Emanuelisa Zingerisa oraz przedstawicieli innych urzędów i organizacji z Polski i Litwy, delegacja naszego Stowarzyszenia złożyła wieńce, a towarzysząca nam młodzież zapaliła znicze pamięci. Wieczór i uroczystą kolację dla naszych gości, w tym zaproszonych Łagierników, Sybiraków i weteranów Armii Krajowej ozdobiła śpiewem laureatka I Międzynarodowego Festiwalu Pieśni Pamięci „Walczącym o Niepodległość” pani Weronika Zdzieborska oraz wileński bard Jarosław Królikowski.
Główne uroczystości rocznicowe odbyły się w niedzielę 7 lipca 2019 r. na cmentarzu na Rossie w Wilnie o godz. 17.00. Wcześniej jednak delegacja Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej, Fundacji Pamięci Historii i Kultury Polskiej na Białorusi, Stowarzyszenia „Brygada Inki” z udziałem pocztów sztandarowych wystawionych m.in. przez Strzelców Rzeczypospolitej oraz I Liceum Ogólnokształcące PUL im. 111 Eskadry Myśliwskiej w Wołominie złożyła kwiaty i zapaliła znicze pamięci w kwaterze Armii Krajowej na Cmentarzu w Kolonii Wileńskiej, gdzie spoczywa co najmniej 58 żołnierzy AK z Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego, poległych w walce o stolicę Wileńszczyzny, a także zmarłych w pobliskim szpitalu polowym. Kolonia Wileńska to także miejsce urodzenia i młodości jednej z uczestniczek naszej delegacji – pani ppłk Stanisławy Kociełowicz, sanitariuszki i łagierniczki. Wysłuchaliśmy w tym miejscu wzruszających wspomnień i historii pani Stanisławy.
O godzinie 15.00 nasza delegacja, w tym ostatni żyjący wyzwoliciele Wilna z lipca 1944 r., odwiedziła cudowny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej i wzięła udział w uroczystej Mszy św. w kościele pw. św. Teresy w Wilnie nieopodal Ostrej Bramy. W Eucharystii, sprawowanej w intencji żołnierzy Armii Krajowej z Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego poległych w walce o wyzwolenie miasta, uczestniczyli Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych – pan Jan Józef Kasprzyk, Ambasador RP w Wilnie Urszula Doroszewska, Wiceminister Spraw Wewnętrznych i Administracji Krzysztof Kozłowski, Dowódca Garnizonu Warszawa gen. Robert Głąb, przedstawiciele Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytutu Pamięci Narodowej. Następnie, przy Mauzoleum Matki i Serca Syna na Cmentarzu na Rossie, odbył się uroczysty apel pamięci, po którym Prezes naszego Stowarzyszenia – Pan Artur Kondrat wraz z weteranami AK i Sybirakami uczcił wszystkich walczących o niepodległość Wilna, składając wieniec i zapalając znicz pamięci. W tych centralnych obchodach, podobnie jak w trakcie wszystkich uroczystości z okazji 75 rocznicy Operacji „Ostra Brama” licznie uczestniczyła nasza delegacja wraz z zaproszonymi przez nas kombatantami AK, członkami stowarzyszeń kombatanckich Światowego Związku Żołnierzy AK oraz działaczami polskimi z Litwy i Białorusi, Sybirakami z Białorusi, a także młodzieżą polską z Polski, Białorusi i Litwy. Cieszyła nas bardzo także liczna obecność dzieci i młodzieży z woj. zachodniopomorskiego, jaka przybyła do Wilna dzięki naszej partnerskiej organizacji – Stowarzyszeniu „Brygada Inki”. Kombatantów i członków organizacji kombatanckich cieszył fakt, iż dzięki ofiarnej służbie młodzieży z 1 LO PUL z Wołomina w pocztach sztandarowych na Rossie nie zabrakło sztandarów nie tylko naszego Stowarzyszenia, ale także Okręgów Wileńskiego, Nowogródzkiego i Wołyńskiego AK ŚZŻAK.
Wieczorem weterani walk z lipca 1944 r będący członkami naszej organizacji wzięli udział w uroczystej kolacji wydanej w Domu Kultury Polskiej przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych – pana Jana Józefa Kasprzyka, zaś pozostali uczestnicy wyjazdu wyruszyli na wieczorny spacer z przewodnikiem po wileńskiej Starówce.
Uroczystości zakończyliśmy w poniedziałek 8 lipca wizytą w miejscu zbrodni w Ponarach, gdzie okupanci niemieccy wraz z litewskimi kolaborantami dokonywali masowych egzekucji żydowskiej i polskiej ludności Wilna w latach 1941 – 1944. W drodze powrotnej do Warszawy, po przekroczeniu granicy odwiedziliśmy jeszcze leżące niedaleko Białegostoku Kopisko, gdzie w kościele parafialnym przechowywane są relikwie św. Stanisława Kostki. W ten wyjątkowy sposób zakończyliśmy naszą pielgrzymkę ku czci bohaterów Powstania Wileńskiego sprzed 75 lat.
Pamiętamy … Chwała Bohaterom. Wieczny spokój tym, którzy odeszli już z tej ziemi. Wiele zdrowia życzymy ostatnim żyjącym uczestnikom tamtych wydarzeń.
Mamy przy tym nadzieję, że polskie społeczeństwo stale będzie pamiętać o tamtych wydarzeniach. Wierzymy, że liczny udział młodzieży w naszych delegacjach na uroczystości w Wilnie sprawi, iż przejmą oni od nas tradycję opieki nad pamięcią o tamtych wydarzeniach i losach ich bohaterów.
Zarząd Stowarzyszenia bardzo dziękuje Senatowi RP, Urzędowi do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Fundacji PZU, Fundacji Energa oraz Fundacji PKO BP za pomoc finansową przy organizacji udziału naszych licznych delegacji w tegorocznych, uroczystych obchodach 75 rocznicy Operacji „Ostra Brama” w Wilnie i okolicach.
